Facebook
Bunt Młodych Duchem
Książki polecane:
Licznik odwiedzin:
Dzisiaj: 323
W tym miesiącu: 2044
W tym roku: 40956
Ogólnie: 468007

Od dnia 21-09-2006

Bunt Młodych Duchem

Etos obywatelski prezydenta powstańczej Warszawy 1944 r.

Autor: Marian Marek Drozdowski
22-01-2015

Marceli Porowski urodził się 4 lutego 1894 r. w spauperyzowanej rodzinie szlacheckiej w Woli Bystrzyckiej na Ziemi Łukowskiej, jako syn Marcelego i Heleny z Stypułkowskich. Bardzo wcześnie stracił ojca. Wychowała go matka i jej bracia w duchu szacunku dla wartości religijnych i narodowych. Uczył się w gimnazjum w Białej Podlaskiej i w Suwałkach, gdzie w 1911 r. otrzymał świadectwo dojrzałości. W latach 1912–1918, z przerwami wywołanymi działaniami rewolucyjnymi i koniecznością pracy zarobkowej na utrzymanie chorej matki, studiował na Wydziale Ekonomicznym Politechniki w Petersburgu. Tutaj przeżył rewolucję bolszewicką i początki okrutnego terroru zwolenników dyktatury proletariatu. W 1918 r. przeniósł się Moskwy, skąd udało mu się pod koniec roku wyjechać do kraju, po pokonaniu wielu trudności, stwarzanych przez biurokrację bolszewicką.
W 1919 r. otrzymał etat w Departamencie Samorządowym (Wydział Finansów Komunalnych) w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, kierowanym, przez wybitnego działacza spółdzielczości Stanisława Wojciechowskiego. Był jednym z aktywnych twórców samorządu terytorialnego II Rzeczypospolitej w trudnych latach inflacji i hiperinflacji oraz bolesnych kosztów społecznych reform walutowo-gospodarczych Władysława Grabskiego. Ze względy na rangę państwową wykonywanych przez niego prac, nie przyjęto jego ochotniczego zgłoszenia się do Wojska Polskiego w 1920 r.
By złagodzić dysproporcje w dochodach samorządowych różnych regionów kraju, był współautorem Ogólnokrajowego Komunalnego Funduszu Pożyczkowo-Zapomogowego, stworzonego 1 czerwca 1927 r. Samorząd, szczególnie miejski, potrafił, przy jego aktywnym udziale, wykorzystać dobrą koniunkturę lat 1926–1929 dla rozbudowy swych funkcji i usług, co pokazała Powszechna Wystawa Krajowa w Poznaniu, otwarta 19 maja 1929 r.
W tymże roku, krytycznie oceniając politykę samorządową rządu i Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, m.in. za stosunek do działaczy opozycyjnych, Porowski przejął obowiązki Dyrektora Związku Miast Polskich, a wkrótce także redaktora naczelnego „Samorządu Miejskiego”, z którego uczynił atrakcyjne pismo dla wszystkich działaczy samorządowych, borykających się z dramatyczną sytuacją kryzysu gospodarczego i politycznego, powstałego po aresztowania przywódców opozycji antyrządowej we wrześniu 1930 r. i osadzeniu ich w Twierdzy Brzeskiej. Od końca 1934 r. roku do września 1939 r. Porowski lojalne współpracował z prezesem Związku Miast Polskich (ZMP) komisarycznym Prezydentem Warszawy, Stefanem Starzyńskim. Uczył on tego wybitnego piłsudczyka lojalnej współpracy z czołowymi działaczami samorządowymi z Stronnictwa Narodowego, Stronnictwa Ludowego, Stronnictwa Pracy, Polskiej Partii Socjalistycznej i żydowskich partii politycznych, zasiadającymi w Radzie Związku Miast Polskich. To doświadczenie wykorzystał Starzyński jako organizator cywilnej obrony stolicy we wrześniu 1939 r.
Dorobek Starzyńskiego i Porowskiego jako organizatorów prac Związku Miast Polskich był imponujący. Skutecznie hamowali oni dążność władz państwowych do ograniczania dochodów miejskich, wprowadzili tematykę finansów komunalnych na obrady Sejmu, przeforsowali nową ustawę o gminie stołecznej Warszawa.
Współpraca z Prezydentem Starzyńskim
W czasie wrześniowej obrony Warszawy Porowski blisko współpracował ze Starzyńskim i od 16. września przejął obowiązki Delegata Administracyjnego dla Warszawy Południa (Czerniaków, Mokotów). Dbał o aprowizację, bezpieczeństwo publiczne, należyty poziom opieki nad rannymi i pogorzelcami oraz o grzebanie zmarłych.
W czasie niemieckiej okupacji początkowo był kierownikiem Miejskiego Biura Dzielnicy Śródmieście, organizując proces odbudowy zniszczonej przez niemieckie bombardowania dzielnicy. Delegat Rządu na Kraj Cyryl Ratajski, po rozmowach z komisarycznym burmistrzem Warszawy Julianem Kulskim, rekomendował Porowskiego na członka Komisji Rzeczoznawców przy Zarządzie Miejskim, w której przez pewien czas pracował Jan Stanisław Jankowski — wicepremier d/s. krajowych w 1944 r. Później Porowski był wicedyrektorem Miejskiego Biura Kontroli.
Prawdopodobnie w sierpniu 1941 r. otrzymał nominację na Delegata Rządu na m.st. Warszawa. Brał udział w trudnych dyskusjach nad modernizacją ustroju stolicy, przez zniesienie przedwojennego dualizmu; władzy Zarządu Miasta i Prezydenta i władzy Komisariatu Rządu i Wojewody Warszawskiego. Model przedwojenny forsowała tzw. administracja zmilitaryzowana, kierowana i rozbudowywana w Warszawie przez płk Janusza Bohdana Bokszczanina, który od 5 lipca 1944 r. był drugim zastępcą gen. Tadeusza Pełczyńskiego Szefa Sztabu KG AK do spraw organizacyjnych. Porowski organizował sądownictwo konspiracyjne, zatwierdzające wydane wyroki. Brał też udział w pracach nad deklaracją programową Rady Jedności Narodowej, ogłoszoną 15 marca 1944 r. Deklaracja ta zapowiadała przeprowadzenie strukturalnych reform społecznych, wyrównanie poziomu gospodarczego Polski z państwami Europy Zachodniej na drodze celowych inwestycji publicznych i prywatnych. Zapowiadano pomoc państwa dla małych i średnich prywatnych przedsiębiorstw. Opowiadano się za dynamicznym rozwojem spółdzielczości i wszystkich form samorządu. Podobne tezy znaleźć można w programie Stronnictwa Pracy, ogłoszonym w lipcu 1944 r., z którym sympatyzował Porowski, bardzo krytycznie oceniając okres historyczny lat 1926-1939.
Sierpień ‘44
Porowski nie był powiadomiony o terminie wybuchu Powstania Warszawskiego, co negatywnie wpłynęło na przygotowania Delegatury Warszawskiej do powstańczych zadań. Był on przekonany, że nadal Julian Kulski będzie odpowiadał za pracę Zarządu Miejskiego, mając zaufanie władz powstańczych, a on przejmie swe funkcje Prezydenta w momencie wkroczenia wojsk sowieckich do Warszawy. Kulski stanowczo odmówił kontynuowania swych obowiązków, mimo próśb Porowskiego, i przekazał mu 5 sierpnia 1944 r. na Ratuszu odpowiedzialność za funkcjonowanie gospodarki miejskiej. Zaskoczony takim stanowiskiem Porowski przejął te obowiązki łącząc w swym ręku trzy odpowiedzialne funkcje: Okręgowego Delegata Rządu na m.st. Warszawę, Prezydenta Miasta i Komisarza Cywilnego (wzorem Starzyńskiego). W koalicyjnej Delegaturze byli reprezentanci głównych partii Polskiego Państwa Podziemnego jako jego zastępcy: Stanisław Kowalewski (administracja zmilitaryzowana), Antoni Chaciński (Stronnictwo Pracy), Henryk Patzer (Stronnictwo Narodowe), Stefan Zbrożyna (Polska Partia Socjalistyczna).
W czasie Powstania finansował on służby cywilne. W licznych odezwach przypominał o obowiązkach obywatelskich forsując organizacje społeczeństwa obywatelskiego. Porowski uruchomił stare struktury obwodowe, blokowe i domowe OPL, które świetnie zdawały egzamin we wrześniu 1939 r. Organizował pomoc bezdomnym, których liczba stare rosła. Zwalczał pijaństwo. 17 sierpnia 1944 r. powołał Obwodowe i Domowe Komitety Samopomocy. Organizowały one wspólne kuchnie, rozdawnictwo żywności i czuwały nad dostępem do wody w studniach artezyjskich.
Kanałami do Śródmieścia
26 sierpnia Porowski był zmuszony opuścić Starówkę i udać się kanałami do Śródmieścia, gdzie często musiał zmieniać miejsce pracy. Po 8 września 1944 r. obciążono Porowskiego trudem organizowania wymarszu części ludności z Warszawy, głównie matek z dziećmi, starców i chorych. W tym czasie zwrócił się Porowski, jako Prezydent walczącej Warszawy do swoich odpowiedników w Nowym Jorku i Londynie o pomoc. Odpowiedź przyszła dopiero pod koniec Powstania. Inspirowany przez doświadczenia Września 1939 r., kiedy powołano koalicyjną Radę Obrony Warszawy i memorandum Premiera Stanisława Mikołajczyka, gotowego do kompromisu z Sowietami i PKWN, Porowski pod koniec września 1944 r. zaproponował PPR udział w koalicyjnym Obywatelskim Komitecie Ocalenia Warszawy. Komuniści odpowiedzieli deklaracją: „my uznajemy tylko władzę PKWN”.
Nie było łatwo Porowskiemu zorganizować wymarsz ludności cywilnej Warszawy, po podpisaniu zawieszenia działań zbrojnych w stolicy 2 października 1944 r. Niemcy wiele zobowiązań układu kapitulacyjnego nie dotrzymali, przede wszystkim jeśli chodzi o zabezpieczenie pozostawionego w mieście mienia prywatnego, zabytków kultury i humanistycznego traktowania ludności. Sam Porowski wraz z rodziną opuścił Warszawę 7 października 1944 r.
Po wojnie w Departamencie Samorządowym
Realistycznie oceniając międzynarodową sytuację Polski, stosunek do niej aliantów zachodnich, postanowił wraz z przyjaciółmi aktywnie włączyć się do odbudowy kraju, a przede wszystkim ukochanej stolicy. Odbudowa Warszawy, jednocząca wszystkie opcje polityczne rodaków w kraju i na Obczyźnie, była dla Porowskiego polskim protestem wobec polityki Hitlera i Stalina zmierzającej do zniszczenia stolicy Rzeczypospolitej. Była realizowaniem testamentu żołnierzy Września 1939 r. i powstańczej Warszawy.
Od połowy 1945 r. jako Naczelnik Wydziału pracował w Departamencie Samorządowym Ministerstwa Administracji Publicznej. Jako przedstawiciel tegoż ministerstwa znalazł się w Specjalnej Komisji do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym. Odważnie bronił on w niej skrzywdzonych obywateli przez fanatyków nowej władzy. Świadczy o tym korespondencja zachowana w jego archiwum domowym. W 1947 r. został Głównym Inspektorem ds. Samorządowych, a w 1949 r. wicedyrektorem Biura Zarządu Centralnego Ministerstwa Administracji Publicznej (od 1950 r. Ministerstwa Gospodarki Komunalnej). W końcu 1949 r. przeniesiony został do Centralnego Biura Projektów Budownictwa Miejskiego i tutaj stale degradowany aż do zwolnienia z pracy we wrześniu 1951 r.

Aresztowanie w 1951 r. i kara śmierci
8 grudnia 1951 roku został aresztowany i wyrokiem Sądu Wojewódzkiego dla m.st. Warszawy 10 lutego 1953 r. w trybie niejawnym, skazany na karę śmierci na podstawie art. 2 Dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 r.
18 sierpnia 1953 r. sąd zamienił karę śmierci na karę dożywotniego więzienia. W celi śmierci modlił się żarliwie tworząc własne modlitwy do Ducha Świętego i Najświętszej Panny Marii. Na mocy amnestii z kwietnia 1956 r. zmniejszona została kara do 12 lat. Dopiero w maju 1956 r. został zwolniony z ciężkiego więzienia we Wrocławiu. Sprawa wracała do sądów jeszcze dwukrotnie. 28 lutego 1957 r. sąd orzekł: „Uniewinnienie Marcelego Porowskiego od hańbiącego zarzutu popełnienia na stanowisku Delegata Rządu na m. st. Warszawę zbrodni kolaboracji i ludobójstwa jest jednocześnie jego rehabilitacją w tym zakresie”.
Wkrótce schorowanego Porowskiego zaliczono do II grupy inwalidzkiej, a w 1957 r. przyznano mu skromną rentę inwalidzką. Po wyjściu z więzienia nigdzie nie mógł zdobyć pracy. Cenzura redakcyjna zdejmowała mu artykuły postulujące odbudowę samorządu terytorialnego. Żona nie wytrzymała napięć po jego aresztowaniu, straciła równowagę psychiczną i możliwość wykonywania zawodu dentystki. Samotny, schorowany a jednocześnie aktywny w Obywatelskim Komitecie Uczczenia Pamięci Prezydenta Stefana Starzyńskiego zmarł w nocy z 20 na 21 października 1963 r. w Warszawie. Przed śmiercią zdążył przekazać prof. Stanisławowi Płoskiemu z Instytutu Historii PAN, w czasie wojny kierownikowi Wojskowego Biura Historycznego KG AK, fragment swoich wojennych wspomnień.
Dzisiaj my uczniowie prof. Płoskiego, po odnalezieniu archiwum domowego prezydenta powstańczej Warszawy, staramy się po opublikowaniu jego biografii opublikować jego archiwum wzorem Archiwum Prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego. Zwróciliśmy się też do Metropolity Warszawskiego J. E. Ks. Arcybiskupa Kazimierza Nycza o wyrażenie zgody na wystawienie w Panteonie Świątyni Opatrzności epitafium Marcelemu Porowskiemu jako prezydentowi Powstańczej Warszawy.

Prof. dr hab. Mariana Marek Drozdowski
biograf S. Starzyńskiego i M. Porowskiego,
prof. IH PAN i przewodniczący Komisji
Biografistyki ZG PTH